Gerardo de Soto y Koelemeijer

© Chris van Houts, A'dam

Zowel in zijn romandebuut Armalia als in de recente opvolger De gestolen kinderen zoekt Gerardo de Soto y Koelemeijer het geboorteland van zijn vader op. Maar waar Spanje voor de doorsnee Lage Lander een oord van zon en kunst is, opent de auteur zwarte bladzijden uit het verleden: die van de burgeroorlog en de naweeën ervan.  

Deze Spaanse Nederlander is een duizendpoot, één van die zeldzame mensen met een meer dan gemiddeld ontwikkelde alpha- én bètakant. Maar zolang hij zich niet waagt aan hogere wiskunde en filosofie, kan iedereen in zijn voetsporen mee naar rauwe werkelijkheden en stemmen die schreeuwen om gehoord te worden. Vakantie houden kan altijd nog… 

 

 

'Voor mij heeft Spanje twee gezichten,

en in deze roman toon ik er slechts een,

omdat dat beter bij de sfeer past van het thema.'



De gestolen kinderen gaat over een schandvlek op het Spaanse verleden en het daaraan gekoppelde grote zwijgen. Had je zoiets voor mogelijk gehouden in het land van je vader? 

Nee, eerlijk gezegd verbaasde het me nogal. Ik ben redelijk op de hoogte wat betreft de Spaanse Burgeroorlog en de Franco-dictatuur, maar dit was compleet nieuw voor me. Ik had er nooit iets over gelezen, tot januari 2011. Het is onvoorstelbaar, zeker als men zich bedenkt dat het stelen van kinderen nog tot de jaren negentig is doorgegegaan, jaren na Franco’s dood. Dus zelfs nog in de tijd dat ik als kind elk jaar met mijn ouders naar Spanje ging, vonden dat soort praktijken plaats. 

 

Dat er geen ernstige pogingen tot openheid en opheldering worden ondernomen betekent dat de naweeën van de burgeroorlog nog lang niet uitgewerkt zijn. Had Spanje anders moeten omgaan met zijn beladen verleden?

Ik wil niet moralistisch overkomen of doen alsof ik weet hoe je met zo’n ingrijpende geschiedenis om moet gaan, maar ik denk dat het zwijgen over het verleden de slechtst mogelijk oplossing is geweest. Dit is een open wond die wel moet gaan etteren. Het zou al een hele stap voorwaarts betekenen als rechts de gruwelijkheden onder Franco erkent en laat onderzoeken wat er precies is gebeurd.

Franco ontmoet Hitler

Hoe reageert de jonge generatie op die politieke polarisatie? Gaat zij ook mee in de tweestrijd of waait er een nieuwe wind?

Dat vind ik een lastige vraag. Natuurlijk zijn er jongeren die bezig zijn met deze tweestrijd, maar ik denk dat de jeugd van tegenwoordig zich in een lastig parket bevindt. De werkeloosheid onder jongeren bedraagt bijna 50%. Frustrerend als je net bent afgestudeerd en er zijn geen banen voor je. Aan de andere kant, de 15-M beweging, die op pleinen in de grote Spaanse steden bivakkeerde, pleitte niet alleen voor meer banen, maar ook voor meer democratie en openheid, en minder corruptie. Dus ook zij zijn zich wel bewust van de oude breuklijn. Chris van der Heijden schreef onlangs nog in De Groene Amsterdammer dat het verleden niet te bedekken is, en dat het linksom of rechtsom terugkeert, net zo lang tot alle betrokkenen, hun kinderen en kleinkinderen dood zijn. En zelfs dan is het vaak nog niet over.

Duidt het niet op tafel liggen van dit onderwerp ook op een taboemaatschappij in de algemene zin van het woord? En heeft het bedekken van delicate thema’s te maken met het catholicisme?

Ik denk dat de kwestie erg gecompliceerd is en dat er voor nogal wat mensen wat op het spel staat. De burgeroorlog is lange tijd zeker taboe geweest, daar komt langzamerhand wat verandering in, eigenlijk van af 2000. De Franco-tijd is ook zeker taboe, maar ook hier ziet men langzaam een kentering. De socialisten durven nu zelfs te roepen dat de stoffelijke resten van Franco verwijderd moeten worden uit de Vallei der Gevallenen.

De Katholieke Kerk zal als instelling weinig te maken hebben gehad met de gestolen kinderen, maar wel zijn er vermoedelijk vele duizenden geestelijken bij de kinderroof betrokken.

 

Spaanse burgeroorlog:
mannen én vrouwen nemen de wapens op

Iemand die voorzichtig aan de kar trekt, is de minister van Justitie die nota bene bij de Partido Popular hoort. Hoe is dat te verklaren? En is dat het begin van een mentaliteitswijziging bij de politieke klasse?
 

We kunnen zijn actie op twee manieren interpreteren. Enerzijds zou je kunnen zeggen dat er een mentaliteitswijziging is ingezet nu er een loket in het leven is geroepen waar mensen hun (DNA)-gegevens kunnen achterlaten om de zoektocht te vergemakkelijken. Anderzijds kan men zeggen dat dit slechts is gedaan om van 'het gezeur' af te zijn, om links, en misschien ook wel de buitenwereld te laten zien dat 'de gestolen kinderen' wel degelijk een agendapunt is. Ik vermoed het laatste. Zijn vrouw is de dochter van een minister onder Franco en hij zou natuurlijk veel verder kunnen gaan. 

 

Is de aandacht voor de economische crisis een kwalijke zaak voor ‘de gestolen kinderen’? En misschien een excuus voor rechtse beleidsmensen? 

Ik denk inderdaad dat Spanje nu andere prioriteiten heeft. De crisis heeft er goed huisgehouden. Dat gaat ten koste van de aandacht voor de gestolen kinderen. En voor de Partido Popular is de crisis een mooie afleidingsmanoeuvre.

 

Salamanca, een locatie in 'De gestolen kinderen'

Een opvallend element in De gestolen kinderen is het verdringen van herinneringen. Dat gebeurt bij getuigen en ook bij Miguel. Heb je de indruk dat dat psychisch (overlevings)mechanisme van toepassing is op de gehele burgeroorlogervaring? Ben jij trouwens geen onderzoek aan het doen naar die bredere historische context?

Ik heb een fulltime baan als docent in het voortgezet onderwijs en ben blij als ik tijd kan vinden om te schrijven. Voor deze roman heb ik dan ook niet bijzonder veel onderzoek gedaan. Dat zou anders geweest zijn als het een non-fictie boek was geworden. De bredere context houdt me wel bezig, misschien voer voor een nieuw boek, en dan non-fictie. 

Het verdringen van herinneringen is misschien een belangrijk element in de ervaring, al denk ik dat tot 2000 het taboe ook belangrijk was. Eerst durfde men niet te praten omdat Franco nog leefde, en na zijn dood bleven bepaalde structuren nog in stand, waardoor ook toen men bleef zwijgen.

 

Het boek haalt ook even het moment aan waarop een jonge Juan Carlos zijn broertje per ongeluk dood schiet. Je zou denken dat zo’n ervaring leidt tot een aversie tegen wapens… maar in 2012 gaat de koning (nota bene als voorzitter van het Spaanse WWF) op olifantenjacht naar Botswana. Wat voor een man is dat eigenlijk?

Mijn indruk van de man is niet al te rooskleurig. Volgens mij is hij niet al te intelligent. Hij heeft zich echter voor het Spaanse volk onsterfelijk gemaakt omdat hij de overgang naar de democratie als jonge vent toch in goede banen heeft geleid. Men is hem zeer dankbaar dat hij niet precies gedaan heeft wat Franco, die zich met zijn opvoeding heeft bemoeid, hem heeft ingefluisterd. Dat je later gaat jagen als je vrijwel zeker door een ongeluk je broertje hebt vermoord, vind ik onbegrijpelijk. Dat je dat in crisistijd doet, waarin vele Spanjaarden moeite hebben om het hoofd boven water te houden, getuigt ook niet echt van empathisch vermogen.

 

Armelia,
het romandebuut van Gerardo de Soto y Koelemeijer



Als je de Spaanse dorpjes, de stad Zaragoza en de oudjes beschrijft – zeg maar de periferie van het grote verhaal – dan ontstaat er een donkere sfeer. Zegt dat iets over jouw globale beeld van het land van je vader?

Spanje is een interessant land, met een boeiende geschiedenis, cultuur en literatuur. Voor mij heeft Spanje twee gezichten, en in deze roman toon ik er slechts een, omdat dat beter bij de sfeer past van het thema. Toen het goed ging, in de jaren negentig en aan het begin van deze eeuw, zag men vele positieve aspecten, maar door de crisis komt het recente verleden weer bovendrijven. Veel mensen hebben ook een romantisch beeld van Spanje, en dat beeld probeer ik door dit verhaal wat bij te stellen.

 

Dit is een geëngageerd boek. Hoort engagement bij jouw (schrijvers)leven? En wat mogen we nog van je verwachten?

Engagement is wel iets dat ik in mijn verhalen probeer te bereiken. Ik vind het aardig om bepaalde problemen, of perioden aan het licht te brengen die wat minder bekend zijn, of om een andere kant van een verhaal te tonen.

Ik wil me in de toekomst niet beperken tot romans, ik zou ook graag non-fictie willen schrijven. Over wiskunde, wetenschap, de geschiedenis van Spanje, over filosofie. En het lijkt me fantastisch om Spaanse literatuur te vertalen.

Lees hier de recensie van De gestolen kinderen