Mensen die zichzelf dreigen te verliezen in de
breuklijnen van de geschiedenis, is een fascinerend thema met veel variaties. Tot
groot genoegen van heel wat lezers gaan non-fictieauteurs graag op zoek naar deze
bladzijden uit het verleden. Daarbij moeten ze hun speurderszin gebruiken: lang niet
alle materiaal zit netjes geordend in archieven.
Ook Angela Dekker trok naar een bestofte zolder om
de kleurrijke en tragische personages te vinden voor Diplomaat van de tsaar, het verhaal van de Russische gezanten die
na de coup van de bolsjewieken voor
altijd kwamen vast te zitten in ‘het Haagse moeras’.
‘Graag beschrijf ik zonder een
oordeel te geven mensen in de tijd
en de omstandigheden die zo alles bepalend
kunnen zijn.’
Toen Peter I, die we kennen van zijn verblijf in
Zaandam, in 1682 aan de macht kwam wilde hij zijn Rijk moderniseren. Bij het
ineenstorten van de tsarendynastie, iets meer dan twee eeuwen later, was er van
die moderniseringsplannen nog niet veel verwezenlijkt, zeker niet in termen van
welzijn. Kun je zeggen dat het falende beleid van de Romanovs de revolutie
teweeg heeft gebracht?
Ongetwijfeld. Men heeft
het volk er altijd onder gehouden en democratische krachten geen kans gegeven.
Daarbij komen de verloren oorlog tegen de Japanners in 1905 en ook nog de zware
verliezen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het land was verarmd en het volk
oorlogsmoe.
Bijkbaar was de afstand tussen de heersers en het
volk erg groot. Daar is ook de Nederlands-Russische vorstin Anna Paulowna een
voorbeeld van. De tsarendochter reageerde geschokt toen ze vaststelde hoe dicht
de Nederlandse vorsten bij het volk stonden. Heeft ook die elitaire houding
bijgedragen aan de ondergang van de Romanovs?
Zeker, in tegenstelling
tot de rest van West-Europa heeft Tsaar Nicolaas II, ondanks pogingen van een
deel van de progressieve adel rondom hem, geen begin van democratisering willen
toestaan.
 |
| Peter de Grote in Zaandam © SP Heidas |
De Russen uit de kring van de tsaren en de uit
de Duitse kampen gevluchte soldaten werden in eerste instantie goed opgevangen
in Nederland. Maar uit schrik voor een communistische revolutie ontstond er een
ander, vijandiger, klimaat. Zou je kunnen zeggen dat Frankrijk een gastvrijer
land was voor de Russische migranten? Er is, bijvoorbeeld, het verhaal van de
Franse marine die, na de val van het tsarenrijk, vluchtende burgers oppikte in
de havenstad Odessa.
Frankrijk heeft destijds
bijna een miljoen Russische vluchtelingen toegelaten. Nederland heeft tijdens
de Eerste Wereldoorlog ruim vierduizend Russische krijgsgevangenen opgevangen.
De meesten moesten terug naar huis in 1918. Elke Rus was in de ogen van de
Nederlandse regering Ruys de Beerebrouck een potentiële bolsjewiek en daarmee
een propagandist van de door hem gevreesde Wereldrevolutie.
Opvallend is de opportunistische houding van
Russen tegenover het nationaal-socialistische Duitsland. Zij hoopten dat de
vijand van Rusland tijdens WO II het bolsjewisme omver zou werpen. Was dat een
wijdverbreide houding? Zag je die in meerdere landen?
Zeker, ook in Frankrijk en
België hoopten vele Russische ballingen dat de omverwerping van het bolsjewisme
de weg zou vrij maken voor een constitutionele monarchie. Dat zou een terugkeer
kunnen betekenen naar het vaderland: Rusland.
 |
| Tsaar Peter-huisje © Zaanstreek.nl |
Wat is er waar van het idee dat het
internationale jodendom het bolsjewisme in het zadel heeft geholpen? Dat wordt
geopperd door journalist Wladimirow, zoon van gevluchte Russische landadel.
Deze uitspraak heeft meer
met antisemitisme te maken dan met de waarheid.
Hoe kijk je aan tegen de uitlatingen van Paul
Poustochkine over Nederland en de Nederlanders (zie citaat in de recensie)?
Het cultuurverschil was groot voor iemand van het grote gebaar in het calvinistische Nederland.
Eén van de figuren in Diplomaat van de tsaar, de stateloze Feoder Zaregorodsew trouwt met
een Nederlandse. Door dat huwelijk wordt de echtgenote ook stateloos. Zou je
niet verwachten dat de Rus in dat geval de Nederlandse nationaliteit krijgt?
Misschien verwacht je dat
omdat die regel tegenwoordig na een aantal jaren huwelijk geldt. Maar tot begin
jaren zestig van de vorige eeuw verloor een Nederlandse vrouw die trouwde met
een buitenlander haar nationaliteit.
 |
| De Romanovs... zich nog niet bewust van hun gruwelijk lot. |
De meesten van ons zullen tv-weerman Peter Timofeeff wel kennen. Zijn vader, kapitein Timofeeff, was de chauffeur van het Russisch gezantschap in Den Haag. Waarom heeft hij jouw boek niet gehaald?
Hij wilde niet met mij spreken. Hij zou het te druk hebben, maar ik vermoed
dat het te maken heeft met het verleden van zijn ouders die het heel moeilijk
hebben gehad in Nederland.
In mijn bespreking schrijf
ik dat journalisten breuklijnen in de geschiedenis interessant vinden. Achter
welk soort geschiedenis ga jij graag aan?
Graag beschrijf ik zonder een oordeel te geven mensen in de tijd en de
omstandigheden die zo alles bepalend kunnen zijn.
Lezers onthouden doorgaans uiteenlopende
beelden en feiten uit boeken, trekken diverse conclusies. Wat blijft er voor
jou, na deze uitgebreide research, vooral hangen?
Het lot van een balling is
niet eenvoudig, sterker nog, heel zwaar. De balling is zijn vaste grond, zijn
wortels kwijt. Hij moet opnieuw beginnen en is niet altijd welkom in het land
van aankomst.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten