Beleidsmakers en het
brede publiek wijzen op misstanden, is een taak van journalisten. Dat is ook
wat de Franse correspondent in Scandinavië (onder meer voor Le Monde), Olivier
Truc, gedaan heeft toen hij de fascinerende maar ook bedreigde cultuur van de
Samen ontdekte. Dat het gevaar uit
diverse hoeken kwam en nog steeds komt, is een shockerende vaststelling.
Sinds hij zijn
bevindingen heeft kunnen verwerken in een (spannende) roman, heeft de
strijd om het voortbestaan van de Samenidentiteit nog meer weerklank gevonden.
In Veertig dagen zonder schaduw stond
ook een journalist op die een begenadigd fictieauteur bleek te zijn. De historische en actuele uitgangspunten
heeft hij perfect geïntegreerd in de personages en het plot. Voor de combinatie van leesplezier en een
college in etniciteit, mag je wel even gaan zitten!
Je bent correspondent voor diverse Franse media. Op welke manier heb jij het land van de Samen leren kennen?
Ik
heb de wereld van de Samen via mijn reportagewerk ontdekt. Ik heb onderzoek
gedaan naar conflicten en processen die rendierhouders, in termen van
grondrechten, tegenover boeren of mijnbouwmaatschappijen plaatsten. Mijn
kennismaking met die wereld had dus niets folkloristisch of exotisch. Deze
ervaring heeft mijn kijk op de Samiproblematiek erg beïnvloed.
De Samiwereld is een
clanmaatschappij die eerwraak kent en er vroeger een sjamanistische levensvisie
op nahield. Waar ligt de oorsprong van dit volk? Wat is er over hen geweten?
De
vraag over de herkomst van de Samen is fascinerend en nog steeds onderwerp van discussie. Ik denk dat er geen eenvoudig antwoord op kan gegeven worden. De
recentste onderzoeken wijzen uit dat de Samen niet afstammen van een volk dat
duizenden jaren geleden naar het Hoge Noorden gekomen is maar eerder het
resultaat is van de vermenging van diverse volkeren in de loop van de afgelopen
millennia. Die kwestie zal trouwens uitgediept worden in een volgende roman.
 |
| Rendier op zoek naar korstmos © Billy Lindblom |
Een
aantal rendierhouders kan natuurlijk leven van het beroep maar op de dag van
vandaag heb je wel grote kuddes nodig om daar alleen van te leven. Veel
rendierhouders houden er dus andere activiteiten op na, zoals het toerisme, de
visvangst, de jacht, of oefenen andere beroepen uit naar gelang het seizoen. De
toekomst van de rendierhouderij wordt bedreigd door de druk van de
mijnbouwindustrie, de bouw van vrijetijdshuisjes, de inplanting van
windmolenparken en de opwarming van de aarde. De rendierhouders zijn één van de
eerste slachtoffers van de klimaatsverandering. In het begin van de winter zijn
er steeds vaker zachtere periodes die afgewisseld worden door koude periodes. Wanneer de
sneeuw smelt als gevolg van een kleine temperatuurstijging en daarna,
door een inval van koude, bevriest, vormt er zich ijslaag op ijslaag. Een rendier kan één ijslaag breken maar
niet een aantal. Bovendien kan het dier door de lagen heen de geur van het
korstmos niet opsnuiven. De honger dreigt dus. En als de kuddes hun eten elders
gaan zoeken, vermengen ze zich met andere kuddes en krijg je conflicten tussen
rendierhouders.
Heel wat Samen zoeken
een bijverdienste in het toerisme. Kunnen toeristen bijdragen tot het
voortbestaan van de Samicultuur of schaadt de toeristische aanwezigheid eerder
de authenticiteit van dit volk?
Alles
hangt af van het soort toerisme. Gelukkig zie je dat er zich nu een duurzaam
toerisme ontwikkelt waarbij volkeren, in dit geval de Samen, gerespecteerd
worden. Het dagelijkse leven leren kennen, zelfs voor de duur van een korte
reis, is een manier om hen te helpen. Sommige Samen zijn bereid om toeristen te
verwelkomen. Die activiteit zorgt voor een belangrijke aanvulling van hun
inkomsten. Het is het massatoerisme dat schadelijk is, zowel in Samenland als
overal elders.
 |
| Samen op het raakvlak van twee culturen © Gáldu |
Over de Samiwereld, die zo verschilt van de onze, zegt één van je
personages, de politiecommandant, ergens: ‘…misschien is het zelfs geen wereld
voor ons, niet-Sami.’
Omdat alles afhangt van de mensen die je ontmoet en van je eigen
houding, heb ik geen eenvoudig antwoord op deze vraag. De Samen zijn wantrouwig
omdat ze tot een minderheidscultuur behoren waarvan de rechten niet altijd
gerespecteerd worden en omdat ze slachtoffers zijn geweest van racisme en
kolonialisme. Dat alles maakt de mensen voorzichtig. Maar ze zijn ook erg trots
op hun cultuur en delen die graag.
Er zijn blijkbaar
Samiparlementen in de Scandinavische landen. Welke bevoegdheid hebben ze? Je
personage Olaf is zo’n gedeputeerde. Welk soort Samen heeft belangstelling voor
zo’n parlement?
Er zijn Samiparlementen in
Noorwegen, Zweden en Finland. Hun macht is veeleer beperkt. Dat in Noorwegen is
wel het machtigst. De partijen behartigen uiteenlopende belangen, zowel die van
de rendierhouders als die van Samen met een heel andere manier van leven. Deze
laatsten voelen zich, als Samen, vaak minder beschermd.
‘Ik geloof niet in jullie recht,’ zegt de sjamaan Aslak. Doen de wetten van Noorwegen, Zweden en Finland de Samen onrecht?
Dat is een ingewikkelde kwestie want in theorie zijn de Samen beschermd
door nationale wetten en door internationale conventies. Maar in de praktijk
zijn ze vaak het slachtoffer van misbruik.
 |
| In hun karige habitat zijn de rendieren altijd op zoek naar eten. © Bjørn Christian Tørrissen |
De Lutherse sekte van
de Laestadianen is al 150 jaar actief in Scandinavië. Door het opdringen van
hun godsdienst en hun afkeer van het sjamanisme zijn ze altijd bedreigend
geweest voor de cultuur van de Samen. Hoe ziet de rol en betekenis van deze
groep rigide gelovigen er in deze tijd uit?
Eigenlijk
zijn ze niet bedreigend voor de Samen als je kijkt naar de bijdrage die Lars
Levi Laestadianus, de Lutherse dominee, die aan de wieg stond van deze rigide
stroming, in die tijd geleverd heeft aan de redding van het Samenvolk. Hij
heeft hen bij de alcohol, die ravages aanrichtte, vandaan gehaald. Ook
tegenwoordig nog praktiseren veel Samen
het Laestadianisme. De sjamanenvervolging gebeurde voornamelijk in de 17de en
18de eeuw, op het ogenblik van de kolonisatie van Lapland, en dus vóór het
ontstaan van het Laestadianisme.
De hoofdrol in het
boek is voor een sjamanentrommel. Gaat het hier om een fictieve trommel of
heeft, gezien het belang van de decoratie, een bestaand instrument model
gestaan?
De
trommel uit mijn boek is een fictieve. Ik heb hem gecreëerd in functie van het
verhaal. De tekening van deze trommel blijft nog even geheim. Misschien maak ik
ze op een dag bekend… Maar, om mij te laten inspireren door de echte symbolen
waarvan de sjamanen zich in het verleden bediend hebben, heb ik de bekende 71
trommels in musea en collecties zeer goed bestudeerd.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten